Innuttaasut 1805-imit 2021-mut amerliartornerat

Kalaallit Nunaata kitaani 1805-imili inunnik kisitsisoqallattaasarpoq ukiuni siullerni kisitsinerit nangaanartoqarsimasinnaagaluartut. Kalaallit Nunaata kitaa Kujataanut Avannaanullu avinneqarsimavoq sumiiffillu Nunap Isuaniit Upernaviup pigisaani Nuussuarmut annertussuseqarluni.

Ukiuni 100-ngajanni 1840-mit 1938-mut Kalaallit Nunaanni inunngorsimasut marloriaammit amerlanerusunik 7.877-iniit 16.969-inut amerlipput. Piffissami tassani innuttaasuni Europameersut 251-iniit 383-inut amerlipput, amerleriarneq pingaarnertut Ivittuuni orsugiammik piiaanermi sulisut amerlinerannik pissuteqartoq, nunasiaateqarfinni Europamiut amerlanngitsunnguullutik.

Ammassalimmi innuttaasut Europamiunik siullerpaamik 1884-imi aatsaat attaveqarput, 1901-imilu kalaallit 431-t Europamiullu qulit nunap immikkoortuani nalunaarsorneqarsimallutik. Ittoqqortoormiini 1921-mi nunasisoqarpoq Ammassalimmi ilaqutariit pingaarnertut nunasisuullutik. Nunap immikkoortuini marlunni taakkunani kalaallit 1.071-it Europamiullu arfineq pingasut 1938-mi nalunaarsorneqarsimapput, tamannalu pingaartumik Ammassalimmi innuttaasut amerliartornerannik pissuteqarluni.

Kalaallit Nunaata kitaata avannaani Qimusseriarsuup avannaa Danmarkimut aatsaat pisortatigoortumik ilaalerpoq Thulemi niuertarfeqarfik naalagaaffimmit 1938-mi tiguneqarmat. Nunap immikkoortuani kalaallit 271-it Europamiullu arfinillit 1938-mi nalunaarsorneqarsimapput.

Sorsunnersuup kingorna nutarsaanermut atatillugu innuttaasut amerliartornerat sukkatserujussuarpoq. Ukiut qulikkaat ataatsit ingerlaneranni innuttaasut 35 %-imik amerleriarput, tamatumani kalaallit amerliartornerannut sanilliullugu Danmarkimit tikittut amerlanerullutik, innuttaasullu katillugit amerlassusaat 1947-mit 1967-imut 20.000-it sinnilinniit 44.000-ingajannut amerlillutik. Innuttaasut amerliartornerat eqiterussinissamik qallunaat politikkeqarnerat pissutigalugu illoqarfinniunerusuni pisoq.

Takusassiami innuttaasut 1805-imiit 2021-mut amerliartornerat takuneqarsinnaavoq, 1901-ip tungaanut Kitaanut taamaallaat takussutissiilluni.

Innuttaasut amerlassusaasa ineriartornerat 1805‑2021. Uani Kalaallit Nunaat tamarmiusoq, Niuertoruseqarfiit asimioqarfiillu kiisalu Nunasiaatit/illoqarfiit takuneqarsinnaapput. 1805-imit 1947-ip tungaanut piffissami Kalaallit Nunaanni inunngorsimasut kisimik ilanngunneqarput. Ammassalik pigisaalu aatsaat »Kalaallit Nunaat tamarmiusoq«-mut 1901-imi ilanngunneqarpoq, 1925-mi Ittoqqortoormiit ilanngunneqarluni Qaanaarlu 1938-mi aamma ilanngunneqarluni.
FOR 1805-1938: BERETNING VEDRØRENDE GRØNLANDS STYRELSE 1942; 1947: GRØNLANDSKOMMISSIONEN BETÆNKNING 1950; 1960: STATISTISK ÅRBOG 1962; 1968-69: STATISTISK ÅRBOG 1971; 1977-2021: GRØNLANDS STATISTIK STATISTIKBANK.

Paasissutissat allat

Kalaallit Nunaat oqaluttuarisaanera pillugu paasissutissat allat.

  • Kåre Hendriksen

    (in. 1956) Teknikkikkut avatangiisini aqutsinermi ph.d. aamma MA. Aalborg Universitet-imi Pilersaarusiornermut instituttimi issittumi piujuartitsiviusumik attaveqaasersuutini lektori.