Kalaallit nunaata avannaani tunumilu allanngutsaaliugaq

Nansenip qamutai Sermersuarmiittut, 1963. Assiliisuuvoq Einar Gade-Jørgensen, Kalaallit Nunaannut ilisimasassarsiornerni arlalinni peqataasimasoq, ilanngullugit itsarnisarsiuup Eigil Knuth-ip aappassaannik Danmarkimiit Pearyland-imut Ilisimasassarsiornera, assilisarlu tassanngaaneerpoq. Eigil Knuth Kalaallit Nunaata ilaani Tunup Avannaarsuani peqqarniitsumi, nunatsinni ilisimatusarfiit avannarlersaata, Brøndlundhusip, inissisimaffiani, ilisimasassarsiornerni arlalinni peqataasimavoq.
EINAR GADE-JØRGENSEN/ARKTISK INSTITUT, 1963

Nunarsuarmi nunat allanngutsaaliugassatut immikkoortitat annersaat 970.579 km2-inik annertussuseqartoq Kalaallit Nunaata avannaarsuarniippoq. Nuna allanngutsaaliugassatut immikkoortitaq avannamut kimmut Hall Land-imiit kujammut kangimut Jameson Landimut isorartussuseqarpoq. Nuna allanngutsaaliugassatut immikkoortitaq sineriammi 18.000 km-init isorartunerusumiippoq, Sermersuup kiisalu nunarsuarmi nunami sumiiffiit avannarlersaata ilarujussuanniilluni, tassani inuiaat assigiinngitsut ukiuni tuusintilinni uumasut issittorujussuarmiittut aallaavigalugit inuuniarsinnaasarsimallutik.

Siusinnerusukkut inuit kultuuriisa aammalu ilisimasassarsiortut illuaraasa saniatigut aamma danskit/norgemiut piniariartarsimaneranneersut illuaqqat hunnorujut arlaqartut suli tamaaniipput. Taakkua ilai arlallit ullumikkut Nanok-mit aserfallatsaaliorneqarput – tassalu peqatigiiffik aasat tamaasa illuaqqanik toqqakkanik iluarsaassiartortartoq.

Nunap allanngutsaaliugassatut immikkoortitap avataani, Jameson Landimi kujammut, Nerlerit Inaat Mittarfik (Constable Point) inissisimavoq. Mittarfik Nunamut allanngutsaaliugassatut immikkoortitamut kiisalu illoqarfimmut Ittoqqortoormiinut pingaarnertut aqqutissatut atuuppoq.

Sumiiffik 1974-imi Danmarkimi Eqqissisimatitsinermut aqutsisoqarfimmit nunatut allanngutsaaliugassatut toqqarneqarpoq. Nunamut tassunnga ornigussinnaaneq killeqartorujussuuvoq. Piniartut Ittoqqortoormiineersut aammalu takornariat ikittuaraannaat saniatigut sulisut silasiornermut, sakkutooqarnermut ilisimatusarnermullu attuumassuteqartut kisimik Nunamut allanngutsaaliugassatut immikkoortitamukartarput. Nunami allanngutsaaliugassatut immikkoortitami stationit arfinillit 50-it inorlugit aalajangersimasumik inoqartut, alapernaarsuinermik ilisimatusarnermillu suliaqarfiupput.

Mestersvig

Mestersvig aatsitassarsiorfitoqaavoq atorunnaareersoq, 1988-imiilli Siriuspatruljen-imut, mittarfimmik ataatsimik ammatitsisimasumut aammalu ilisimasassarsiornernut nakkutilliisuusunut annikinnerusunik ingerlasussanik pilersaarusiornermi aallaaviusimavoq.

Daneborg

Daneborg kujasinnerusumiittoq Siriuspatruljip qullersaqarfigaa, Kalaallit Nunaata avannaani Tunullu Avannaarsuani Danmarkip namminersortuuneranik atuutsitsinissaq kiisalu Nunami allanngutsaaliugassatut immikkoortitami ilisimasassarsiornernik eqqissisimatitsinermullu aalajangersakkanik nakkutiginninnissaq suliassaralugit.

Ilisimatusarfik Zackenberg

Ilisimatusarfik Zackenberg ilisimatuussutsikkut stationiuvoq, 1995-imi Daneborg-imiit 22 km-isut ungasissusilimmi pilersinneqarluni. Stationi pisortatigoortumik 1997-imi ammarneqartoq, taamanikkut Dansk Polarcenterip aamma Københavns Universitet-ip akornanni suleqatigiinnikkut pilersinneqarpoq. Silap pissusaani issittorujussuarmi inissisimavoq, nunarsuarmi silami allannguutit sumiiffinnit allaniit siusinnerujussuarmik qisuariarfigisarlugit, aammalu ilisimatusarfiup suliassaa pingaarneq tassaavoq silap pissusaani allanngorarnernik, taakkualu pinngortitap ataqatigiinnerini sunniisarnerinik, misissuinissaq uuttortaanissarlu.

Zackenbergip pilersinneqarneraniilli maajimiit oktobarimut suliaqariartortarfittut ingerlanneqarsimavoq. Stationi Namminersorlutik Oqartussanit pigineqarpoq aammalu Aarhus Universitet-imit ingerlanneqarluni.

Danmarkshavn

Kujasinnerusumi ungasinnerusumiippoq Danmarkshavn, ullumikkut silasiorfiusoq, siusinnerusukkut Danmarkip ilisimasassarsiorneranut aallaavigineqarsimalluni (1906-08). Nunarsuarmi ballonngit silaannarsuarmut aallartinneqartartut raatiukkullu silasiorluni uuttortaanernik nassitsisartut attaveqarfiit ilaattut sulisut ulloq unnuarlu marloriarlutik silasiornermut ballonnginik uuttortaatinik qangattartitsisarput.

Station North/Villum Research Station

Station Nord Illersornissaqarfiup suliffiini avannarlersaavoq, tassani sulisut tallimat ukioq kaajallallugu mittarfiup ammatinnissaa suliassaralugu. Stationi piffissami 1952-56-imi mittarfittaqarluni silasiorfittut nalunaarasuartaateqarfittullu pilersinneqarpoq. 2014-imi Villum Research Station, Station Nordimi sananeqarpoq, taannalu ilisimatuussutsikkut suliassaqarfiit akimorlugit ilisimatusarfittut aammalu Kalaallit Nunaata avannaani ilisimatusarlutik ilisimasassarsiortunut aqqutissiuussisussatut atorneqarpoq. Stationi ukioq kaajallallugu ammasarpoq, Namminersorlutik Oqartussanit pigineqarluni aammalu Aarhus Universitet-imit ingerlanneqarluni.

Brønlundhus

Brønlundhus Kalaallit Nunaanni ilisimatusarfiit avannarlersaraat. 1948-mi Dansk Pearyland Ekspedition-imit sananeqarpoq aammalu ilisimasassarsiornermut aallaavissatut atorneqarsimalluni. Ullumikkut Københavns Universitet-imi Center for Permafrost-ip stationimi silap pissusaa aamma nuna qeriuaannartoq ukkataralugit alapernaarsuinermut pisussanut pilersaarut allanngutsaaliugaraa.

Paasissutissat allat

Kalaallit Nunaat pinngortitaa pillugu paasissutissat allat.

  • Bo Elberling

    (in. 1968) Ujarassiornermi ph.d. aamma nunalerinermi dr.scient. Institut for Geovidenskab og Naturforvaltning, Københavns Universitet-imi professori.