Kalaallit Nunaata assiliarineqarnera

Inuiaat assigiinngitsut Kalaallit Nunaannut tikittarsimapput. Siulliit Amerikap avannaanit tikipput nunamilu tamanut tamaanga siaruaallutik. Nunamik assiliornerat misissuinerallu ilisimaneqarpallaanngilaq annertusimassallunili. Uppernarsaataasinnaasoq siulleq geografimik Pytheasimik takkuppoq (kristusip inunngornerata kingorna ukioq 300 missaa). Avannamut ima ungasitsigisumut angalavoq allaat isummiussani uppernarsarlugu, tassalu avannamut naammattumik angalagaanni seqerngup aasakkut tarrissaartarfia tikinneqassasoq. Kingorna oqallisigineqangaatsiartarsimavoq Pytheas qanoq avannarpasitsigisumut piviusumik angalasimanersoq; Island imaluunniit Norge imaluunniit Kalaallit Nunaat takusimaneraa. Nuna Thulemik taavaa. »Pytheasip Thulea« nunarsuarmik assimut ilannguppoq ukioq 140-p missaani, tassani geografi Grækenlandimiu matematikerilu Ptolemaios allorniusat tukimukartut allorniusallu sanimukaartut aallaavigalugit nunarsuarmik assiliorlutik, Thulelu allorniusani sanimukaartuni avannamut 63°-ip missaannut inissinneqarsimalluni.

Claudius Clavusip nunamik assiliornera

Pisuni pingaaruteqartuni ilaavoq qallunaaq Claudius Clavus Island Kalaallit Nunaallu ilanngullugit nunap assinganik siullermeertumik 1427-mi titartaammat. Clavusip Ptolemaiosip suliai misissorsimavai nunallu assinga Ptolemaiosip assamminik allatai ilanngullugit nassaarineqarlutik. Clavusip Kalaallit Nunaata kujataata nuua tupinnaannartumik sumiissusersilluarpaa, siullerpaajullunilu nuna nunarsuup assinganut ilanngullugu latinerisut aqqanik Gronlandiamik taallugu. Kukkuvorli Kalaallit Nunaat Ruslandip nunataata ilaatut titartarmagu.

Mercatorip nunamik assiliornera

Clavusip 1427-mi nunap assiliaata kingorna Kalaallit Nunaata titartarneqartarnera piffissap ingerlanerani paasissaanngilaq. Tamatumunnga pissutaavoq Mercatorip nunamik assiliornerani 1569-imeersumi ilisimaneqarluartumi Kalaallit Nunaat tupinnaannartumik eqqortumik inissimmagu namminerisamillu qeqertaanerarlugu. Taamaalinerani nunap avannaani angalasoqarsimagunanngilaq assiliortoqarsimananilu. Nunarsuup assinganut 1569-imeersumut ilisimasat tunngaviusut taamaammat nalunarpoq.

Nunamik assiliorneq 1576-1823

Europap sinnerani issittup imartaanik assiliortoqarnissaanik soqutiginnittoqariartuinnavippoq. Pingaartumik Englandimi Amerika avannaqqullugu immakkut aqqutaanik ujaasisorujussuuvoq – Amerika avannaqqullugu Kangianut imaatigut aqqut. Martin Frobisherip Kalaallit Nunaat 1576-imi nassaareqqittutullusooq ippaa, nunaqqataalu John Davis 1585-87 pingasoriarluni ilisimasassarsiorluni angalavoq Upernavillu tikillugu.

Tunup sineriaanik misissuineq ilungersunarneruvoq nunamik ilisimaneqanngitsumik tikitaqarsinnaanermut akornusiisunik sikorsuaqarnera pissutigalugu. Kujataata kitaani qallunaat nunasiaataannit Peder Olsen Walløe sineriak avannamut atuarlugu umiamik angalavoq. William Scoresbyp kangerluk atianik ateqalertussaq 1822-mi nassaaraa, 1823-milu Douglas Charles Clavering Edward Sabinelu suli avannarpasinnerusumut pipput Claveringillu qeqertaani inuit ilisimaneqanngitsut naammattoorlugit.

Nunamik assiliorneq 1875-1913

1875-76-imi tuluit ilisimasassarsiortut George Naresimit siulersorneqartut Sikuiuitsoq Avannarleq tikippaat Tunullu sineriaata avannaa assiliorlugu. Qimusseriarsuakkut 1902-04-mi ilisimasassarsiornermi Den Litterære Ekspeditionimi Mylius-Erichsenimit siulersorneqartumi aatsaat kitaata sineriaata sinnera assiliorneqarpoq. Pisulli akornanni ilisimasassarsiornerit arlaqartut Amerikamiumit Robert Pearymit siulersorneqartut nunap avannarlersaanik ilisimasanik annertunerulersitsipput 1891-imilu Kalaallit Nunaata ilumut qeqertaanera Robert Pearyp naqissuserpaa.

Blosseville Kystip Tasiilallu (siornatigut Ammassalik) akornat tikikkuminaatsoq Ittoqqortoomiullu kingusinnerusukkut (siornatigut Scoresbysund) Georg Carl Amdrupimit aamma Ejnar Mikkelsenimit 1898-1900-mi assiliorneqarput. Sverigemiup Alfred Nathorstip Kong Oscar Fjorderujussuaq assiliorpaa. Kalaallit Nunaannik misissuinermut Danmark ekspeditionen (1906-08) pingaarutilimmik inerniliivoq Peary Landip ilarujussuanik misissuinikkut. Knud Rasmussen 1910-mi Uummannami stationi pilersimmagu (kingornalu »Kap York Stationen«-imillu atserlugu) ilisimasassarsiornerit arlaqartut aallartipput, Thulemi ilisimasassarsiornerit 1912-33, ilaatigut avannaata sineriaanik kangimullu attaviliisut assiliorneqarlutik. Taamaalilluni nunap sineriaa tamangajaqqinnaa ilisimaneqalerpoq.

Diderich Jensen (Bildsøe) 1878-imi aamma Alfred Nordenskiöld 1883-imi kitaaniit Sermersuaq ikaariaraluarpaat. Fridtjof Nansenip 1888-imi illuata tungaatigut Tasiilap eqqaani qaqivoq ikaarlugulu Nuup Kangerluanut appakaalluni. Johan Peter Koch 1912-13-imi aamma taamaalivoq Kalaallit Nunaata Avannaata Kangianit Upernavimmut ingerlaarami, tassanilu erseqqissivoq nunap ilua tamarmi ataannartumik sermeqartoq.

Nunap assinga Hans Egedep 1737-mi qalipaatilersorlugu titartagaa. Sinerissamik kangerlunnillu qinngortuunik nunap assiliorneq Hans Egedep nammineq takusaanik tunngaveqarpoq, qallunaatsiaat kristumiut kinguaarisinnaasaannik ujaasineranut attuumassuteqarluni. Kinguaavinik nassaanngilaq, kisianni oqaluffikunik il.il. nassaarluni. Nunap assingani sermersuup titartarneqarnerani nunap assiliornertut oqaatigineqarsinnaanngilaq. Nunap assilinera 1:2 000 000 missaanut uuttortarlugu.
FOTOGRAFISK ATELIER, DET KGL. BIBLIOTEK

Paasissutissat allat

Kalaallit Nunaat oqaluttuarisaanera pillugu paasissutissat allat.

  • Bo Elberling

    (in. 1968) Ujarassiornermi ph.d. aamma nunalerinermi dr.scient. Institut for Geovidenskab og Naturforvaltning, Københavns Universitet-imi professori.